دانشکده صدا و سیما– قم گروه هنرهای رسانه ای
پایان نامه ، برای دریافت درجه کارشناسی ارشد”M.A”
رشته تولید سیما
عنوان:
بررسی چگونگی حضور موثّر روحانیت در رسانه ملّی
استاد راهنما:
دکتر کمال اکبری
تابستان ۱۳۹۳
چکیده تحقیق:
نشر آموزه های دین اسلام، از ضروری ترین عوامل بقاء و تداوم این آیین توحیدی می باشد. تبلیغ و اطلاع رسانی این مفاهیم و مبانی دینی، مهمترین راهکار نشر و ایقاء آن می باشد. با شروع غیبت امام زمان(عج)، روحانیون به عنوان نائبان آن حضرت، به این رسالت مهم پرداختند و می پردازند؛ در عصر غیبت، روحانیون مسلمان، به عنوان مبلغین دین مبین اسلام، مامور به ابلاغ رسالت الهی گردیده اند. امّا با توجه به کثرت مردم و اختلاف فرهنگ ها و دیدگاه ها و ورود ابزار اطلاع رسانی گوناگون به زندگی مردم، شناسایی روش های موثّر و تاثیر گذار، گامی مهم در انجام این رسالت خطیر، جهت درونی کردن ارزش های دینی و ایمان افزایی، تلقی میگردد.
عصر امروز، به دلیل ظهور فنآوری های مدرن ارتباطی و اهمیت بالا و کارکردهای موثّرشان، عصر اطلاعات نام گرفته است و با امعان نظر در ماهیت و کارکرد رسانه های مدرن، ضرورت اهتمام به رسانه های مدرن در امر تبلیغ دین، بر کسی پوشیده نیست؛ در همین راستا، مسئولین و متولیان دینی و فرهنگی کشور، باید با توجه به تغییرات ساختاری و ظرفیت های جامعه، بسترسازی لازم جهت گزینش، آموزش و پرورش نخبگان دینی، برای تحقق این امر، انجام دهند.
مدل و شیوه گسترش مفاهیم دینی با ابزار روز و نوع برخورد با رسانه های مدرن باید مورد بررسی قرار گیرد؛ ارائه الگوی مناسب می تواند نگرش ما را نسبت به تبلیغ رسانه ای دین روشن می کند و طبعاً نوع نگرش ما در عملکرد ما، تاثیر مستقیمی می گذارد.
رسانه ملی به عنوان رسانه دینی کارآمد، جایگاه پراهمیتی در نظام سیاسی و حکومتی ایران دارد. بسط نفوذ، ترویج و تبلیغ دین، بازتولید پیام های دین در قالب های جدید، ایجاد زمینه برای احساسات و تجربۀ دینی، بسترسازی برای تحول روحی، از رسالت های رسانه ملّی است که در الگوی رسانه دینی مد نظر قرار می گیرد.
روحانیون هم با داشتن رسالت خطیر تبلیغی از این فرصت بوجود آمده می توانند با حضور موثّر خود در رسانه ملّی، بهترین اثرگذاری را در جهت اجرای رسالت خود، داشته باشند.
دیدگاه های فراوانی در زمینه چگونگی حضور و تعامل روحانیت با رسانه مطرح است، نگارنده این تحقیق، درصدد بیان مدل های مناسـب حضور موثّر روحانیت در رسانه ملّی، جهت تبلیغ دین اسلام و اقناع مخاطب میباشد.
کلید واژگان: روحانیت – دین – تبلیغ – حضور موثّر – رسانه ملّی
فهرست مطالب
۱-فصل اوّل: کلیّات تحقیق. ۱
۱-۱-بیان مسأله. ۲
۲-۱-ضرورت و اهمیّت تحقیق: ۴
۳-۱-پرسشهای تحقیق. ۵
۴-۱-اهداف تحقیق. ۶
۵-۱-فرضیه تحقیق. ۷
۶-۱-تعریف مفاهیم: ۸
۱-۶-۱- روحانیت ۸
۲-۶-۱-دین ۹
۳-۶-۱-تبلیغ. ۱۰
۴-۶-۱-حضور موثّر. ۱۰
۵-۶-۱- هنـر. ۱۱
۶-۶-۱-رسانه ملّی ۱۴
۲-فصل دوّم: مبانی نظری تحقیق. ۱۵
۱-۲-بررسی تحقیقات پیشین ۱۶
۱-۱-۲-کتابها ۱۶
۱-۱-۱-۲-آشنائی با روش تبلیغی ۱۷
۲-۱-۱-۲-دین در عصر رسانه. ۱۷
۳-۱-۱-۲-تلویزیون در جهان. ۱۸
۴-۱-۱-۲-رسانه و دین ۱۹
۵-۱-۱-۲-مبانی تبلیغ. ۱۹
۶-۱-۱-۲-مجموعه مقالات؛ دوّمین همایش دین و رسانه. ۲۰
۷-۱-۱-۲-تاملاتی در دین و رسانه. ۲۱
۲-۱-۲-تحقیقات پایانی ۲۲
۱-۲-۱-۲-بررسی شیوه های تبلیغ دین اسلام در رسانه تلویزیون. ۲۲
۲-۲-۱-۲-دین و رسانه. ۲۳
۳-۲-۱-۲-بررسی چگونگی حضور مبلغان دینی در تلویزیون جمهوری اسلامی ایران. ۲۴
۲-۲-نظریه های مربوط به موضوع تحقیق. ۲۶
۱-۲-۲-مفهوم شناسی ۲۸
۱-۱-۲-۲-تعریف دین ۲۸
۲-۱-۲-۲-اسلام. ۲۸
۳-۱-۲-۲-تبلیغ. ۲۹
۱-۳-۱-۲-۲- مفهوم تبلیغ در لغت ۳۰
۲-۳-۱-۲-۲- مفهوم تبلیغ در اصطلاح. ۳۱
۳-۳-۱-۲-۲- تبلیغ در قرآن. ۳۲
۴-۳-۱-۲-۲- معنای اصطلاحی«تبلیغ دین اسلام در دنیای مدرن» ۳۳
۵-۳-۱-۲-۲- تبلیغات در عصر حاضر. ۳۳
۶-۳-۱-۲-۲- تبلیغ دینی ۳۵
۲-۱-۲-۲-روحانیت ۳۷
۱-۲-۱-۲-۲-تعریف روحانی ۳۷
۲-۲-۱-۲-۲-اقتدار روحانیت ۳۸
۳-۲-۱-۲-۲-نقش روحانیت در ایجاد قدرت نرم. ۳۸
۴-۲-۱-۲-۲-وظایف روحانیون. ۳۹
۱-۴-۲-۱-۲-۲-تبیین مکتب ۳۹
۲-۴-۲-۱-۲-۲-مرزبانی ۴۰
۳-۴-۲-۱-۲-۲-تعمیق فرهنگ دینی ۴۲
۳-۱-۲-۲-تبلیغ اقناعی و القائی ۴۲
۱-۳-۱-۲-۲-مولفههای متقاعدسازی در تبلیغ. ۴۳
۱-۱-۳-۱-۲-۲-ویژگیهای ارسال کننده پیام. ۴۳
۲-۱-۳-۱-۲-۲-اعتبار منبع. ۴۳
۳-۱-۳-۱-۲-۲-تخصص یا خبرگی ۴۳
۴-۱-۳-۱-۲-۲-قابلیت اعتماد. ۴۳
۵-۱-۳-۱-۲-۲-محبوب بودن. ۴۴
۶-۱-۳-۱-۲-۲-جذابیت ۴۴
۷-۱-۳-۱-۲-۲-شباهت ۴۴
۸-۱-۳-۱-۲-۲-قدرت ۴۴
۲-۳-۱-۲-۲- مؤلفههای پیام متقاعدگرانه. ۴۵
۱-۲-۳-۱-۲-۲-قابلیت فهم پیام. ۴۵
۲-۲-۳-۱-۲-۲-شمار استدلال. ۴۵
۳-۲-۳-۱-۲-۲-ایجاد هیجان. ۴۵
۴-۲-۳-۱-۲-۲-پیامهای یک جانبه در برابر پیام های دوجانبه. ۴۵
۵-۲-۳-۱-۲-۲-نتیجه گیری پیام. ۴۶
۶-۲-۳-۱-۲-۲-معرفی منبع. ۴۶
۷-۲-۳-۱-۲-۲-ترتیب ارائه پیام. ۴۶
۸-۲-۳-۱-۲-۲-تکرار پیام و تنوع پیام. ۴۷
۳-۳-۱-۲-۲-فرم و قالب تبلیغ. ۴۷
۴-۱-۲-۲-هنر، قالبی برای اندیشه. ۵۰
۱-۴-۱-۲-۲-تعریف هنر. ۵۰
۲-۴-۱-۲-۲-کارایی هنر. ۵۱
۳-۴-۱-۲-۲-هنر و تبلیغ. ۵۱
۵-۱-۲-۲-رسانه. ۵۲
۱-۵-۱-۲-۲-تعریف رسانه. ۵۲
۲-۵-۱-۲-۲-چیستی رسانه. ۵۲
۳-۵-۱-۲-۲-رسانه های همگانی ۵۳
۴-۵-۱-۲-۲-جایگاه رسانهها در عصر حاضر. ۵۳
۵-۵-۱-۲-۲-انواع رسانهها ۵۴
۶-۵-۱-۲-۲-کارکردهای رسانهها ۵۴
۷-۵-۱-۲-۲-وظایف رسانهها ۵۵
۱-۷-۵-۱-۲-۲-حق جویی و حق گویی ۵۶
۲-۷-۵-۱-۲-۲-راستگوئی و صداقت ۵۷
۳-۷-۵-۱-۲-۲-ترویج دین ۵۷
۴-۷-۵-۱-۲-۲-توجّه به نیازهای مردم. ۵۸
۵-۷-۵-۱-۲-۲-ایجاد وحدت ۵۸
۶-۷-۵-۱-۲-۲-تولید سرگرمی سازنده ۵۹
۷-۷-۵-۱-۲-۲-انتقاد دلسوزانه. ۵۹
۸-۷-۵-۱-۲-۲-الگوسازی ۶۰
۹-۷-۵-۱-۲-۲-تولید هنجارهای اجتماعی ۶۱
۱۰-۷-۵-۱-۲-۲-اصلاح جامعه. ۶۱
۸-۵-۱-۲-۲-ضرورت حضور دین در رسانه های نوین ۶۳
۹-۵-۱-۲-۲-رسانه های نوین ۶۳
۱۰-۵-۱-۲-۲-رسانه دینی و دین رسانهای ۶۵
۱۱-۵-۱-۲-۲-رسالت حوزه علمیه برای تبلیغ دین از رسانه ملّی ۶۶
۱۲-۵-۱-۲-۲-ضرورت تحوّل نظام تبلیغی حوزه علمیه. ۶۷
۱-۱۲-۵-۱-۲-۲-موقعیت سیاسی ۶۷
۲-۱۲-۵-۱-۲-۲-موقعیت رسانه ای ۶۸
۱۳-۵-۱-۲-۲-رابطه دین و رسانه. ۷۰
۱۴-۵-۱-۲-۲-جایگاه رسانهای تلویزیون. ۷۲
۱۵-۵-۱-۲-۲-جایگاه تبلیغ سنّتی ۷۴
۱۶-۵-۱-۲-۲-تبلیغات مدرن، مکمل تبلیغات سنّتی ۷۵
۱۷-۵-۱-۲-۲-آسیب شناسی شیوه های سنّتی تبلیغ. ۷۵
۱۸-۵-۱-۲-۲-برخی امتیازات تبلیغ دینی تلویزیونی ۷۶
۳-۲-مبانی و چارچوب نظری ۷۸
۱-۳-۲-نظریه گلوله ای ۷۸
۲-۳-۲-نظریه استفاده و خشنودی ۷۸
۳-۳-۲-نظریه برجسته سازی ۷۹
۴-۳-۲-نظریه کاشت ۷۹
۵-۳-۲-نظریه کارکردگرایی ساختی ۸۰
۶-۳-۲-نظریه همگرا ۸۱
۱-۶-۳-۲-دیدگاه هم گرا و حضور دین در رسانه. ۸۲
۳-فصل سوّم: روش تحقیق. ۸۹
۱-۳-روش پژوهش و تحقیق نگارنده ۹۰
۲-۳- روش کتابخانهای ۹۰
۳-۳-ابزار گردآوری اطلاعات ۹۱
۴-فصل چهارم: یافته های تحقیق. ۹۲
۱-۴-حضور تولیدی و تهیه کنندگی ۹۶
۱-۱-۴-تهیهکننده تلویزیونی کیست؟. ۹۶
۲-۱-۴-جایگاه تهیهکننده ۹۷
۳-۱-۴-وظایف تهیهکننده ۹۹
۴-۱-۴-روحانی تهیهکننده ۹۹
۲-۴-حضور کارشناسانه. ۱۰۱
۱-۲-۴-کارشناس کیست؟. ۱۰۲
۱-۱-۲-۴-کارشناس مدعو. ۱۰۳
۲-۱-۲-۴-کارشناس مذهبی ۱۰۳
۲-۲-۱-۲-۴-نقش نهادهای تامین کارشناس در تلویزیون. ۱۰۸
۳-۱-۲-۴-مجری کارشناس. ۱۰۹
۱-۳-۱-۲-۴-استفاده از کارشناسان مناسب ۱۱۰
۳-۴-حضور سیاستگذارانه. ۱۱۳
۱-۳-۴-تعریف سیاست ۱۱۳
۲-۳-۴-مفهوم سیاستگذاری رسانهای ۱۱۴
۳-۳-۴-ضرورت سیاستگذاری در رسانه. ۱۱۵
۴-۳-۴-اصول سیاستگذاری رسانهای ۱۱۸
۵-۳-۴-آسیبهای فرآیند سیاستگذاری در صدا و سیما ۱۱۸
۶-۳-۴- سیاستگذاری و نقش روحانیون. ۱۱۹
۴-۴-حضور مدیریتی ۱۲۱
۱-۴-۴-مدیریت رسانه ای ۱۲۳
۲-۴-۴-اصول و مبانی مدیریت پیام. ۱۲۴
۱-۲-۴-۴-مفهوم مدیریت پیام. ۱۲۴
۲-۲-۴-۴-مدیریت پیام در رسانههای جمعی ۱۲۴
۳-۲-۴-۴-ضرورت مدیریت پیام. ۱۲۵
۳-۴-۴-مدیریت پیام و رسانه ای روحانی ۱۲۵
۵-۴-حضور علمی و پژوهشگرانه. ۱۲۹
۱-۵-۴-تعریف پژوهش. ۱۲۹
۲-۵-۴-اهمیت پژوهش. ۱۳۰
۳-۵-۴-اهمیت پژوهش در رسانه. ۱۳۱
۴-۵-۴-مولفه های یک پژوهش رسانه ای موثر. ۱۳۲
۵-۵-۴-ویژگیهای یک پژوهشگر رسانه ای ۱۳۳
۶-۵-۴-وضعیت فعلی پژوهش و پژوهشگران در سازمان صدا و سیما ۱۳۵
۷-۵-۴-روحانی پژوهشگر. ۱۳۵
۶-۴-حضور نظارتی ۱۳۷
۱-۶-۴-مفهوم نظارت ۱۳۷
۲-۶-۴-مراجع نظارتی در حکومت اسلامی ۱۳۸
۳-۶-۴-اصول حاکم بر رسانه های عمومی ۱۴۰
۴-۶-۴-بیانات حضرت امام خمینی(ره) درباره صدا وسیما ۱۴۱
۵-۶-۴-بیانات مقام معظم رهبری (مدظله) درباره صدا وسیما ۱۴۲
۶-۶-۴-نحوه اجرای اصل ۱۷۵ قانون اساسی در بخش نظارت ۱۴۳
۷-۶-۴-نقش نظام نظارتی در کنترل رفتارهای نابهنجار. ۱۴۳
۸-۶-۴-جایگاه قانونی شورای نظارت بر سازمان صدا و سیما ۱۴۴
۵-فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها ۱۴۶
۱-۵-نتیجه گیری ۱۴۷
۲-۵-پیشنهادات ۱۴۹
۳-۵- منابع فارسی ۱۵۳
۴-۵-منابع لاتین ۱۵۹
۱-فصل اوّل: کلیّات تحقیق
شامل:
– بیان مسئله
– ضرورت و اهمیّت تحقیق
– اهداف تحقیق
– پرسش های تحقیق
– فرضیه های تحقیق
– تعریف مفاهیم
۱-۱-بیان مسأله
تبلیغ دین مبین اسلام، جزء مهمترین و اصلی ترین وظائف روحانیون و مبلّغان دینی، بعد از غیبت صغرای حضرت ولی عصر(عج) به شمار می رود.
روحانیت، به سبب دسترسی، مهارت و تسلط بر منابع و متون شریعت، قول و فعلش برای عموم مردم، حجّت بوده و همین عامل سبب شده تا روحانیون در ادیان ابراهیمی به لحاظ جایگاهشان در همه امور معنوی و دنیوی از جمله مسائل اخلاقی، دینی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی و . تاثیر مستقیم داشته باشند.
در اسلام، این شان و جایگاه با نام های فقهاء، علماء و اولوالامر آورده شده است و به کسانی اطلاق می شود که در احکام دین به معرفت عمیق رسیده اند و به عنوان نایبان پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) در عصر غیبت معرفی شده اند.
در طول این سالیان متمادی، روحانیون و مبلّغان دینی، از شیوه ها و روش های مختلفی برای این رسالت مهم، استفاده کردند تا حقایق دین را به مردم بیاموزند و به جرات می توان ادّعا کرد که جامعه مسلمان ایران و ایرانیان، تدیّن خود را مدیون همین قشر و روش شان هستند.
دلیل اصلی شیفتگی مردم نسبت به خداوند و اهل بیت(ع)، حضور روحانیون و مبلّغان دینی در بین مردم به وسیله منبر، مسجد، تدریس، آموزش و است و نهادینه کردن فرهنگ قرآنی و دینی در بین جامعه، به غیر از این شیوه های مختلف حضور، ممکن نبوده است و بی شک