دانشکده صدا و سیما– قم گروه هنرهای رسانه ای

پایان نامه ، برای دریافت درجه کارشناسی ارشد”M.A”

رشته تولید سیما

عنوان:

بررسی چگونگی حضور موثّر روحانیت در رسانه ملّی

استاد راهنما:

دکتر کمال اکبری

تابستان ۱۳۹۳

چکیده تحقیق:

نشر آموزه های دین اسلام، از ضروری ترین عوامل بقاء و تداوم این آیین توحیدی می باشد. تبلیغ و اطلاع رسانی این مفاهیم و مبانی دینی، مهمترین راهکار نشر و ایقاء آن می باشد. با شروع غیبت امام زمان(عج)، روحانیون به عنوان نائبان آن حضرت، به این رسالت مهم پرداختند و می پردازند؛ در عصر غیبت، روحانیون مسلمان، به عنوان مبلغین دین مبین اسلام، مامور به ابلاغ رسالت الهی گردیده اند. امّا با توجه به کثرت مردم و اختلاف فرهنگ ها و دیدگاه ها و ورود ابزار اطلاع رسانی گوناگون به زندگی مردم، شناسایی روش های موثّر و تاثیر گذار، گامی مهم در انجام این رسالت خطیر، جهت درونی کردن ارزش های دینی و ایمان افزایی، تلقی می­گردد.
عصر امروز، به دلیل ظهور فنآوری های مدرن ارتباطی و اهمیت بالا و کارکردهای موثّرشان، عصر اطلاعات نام گرفته است و با امعان نظر در ماهیت و کارکرد رسانه های مدرن، ضرورت اهتمام به رسانه های مدرن در امر تبلیغ دین، بر کسی پوشیده نیست؛ در همین راستا، مسئولین و متولیان دینی و فرهنگی کشور، باید با توجه به تغییرات ساختاری و ظرفیت های جامعه، بسترسازی لازم جهت گزینش، آموزش و پرورش نخبگان دینی، برای تحقق این امر، انجام دهند.
مدل و شیوه گسترش مفاهیم دینی با ابزار روز و نوع برخورد با رسانه های مدرن باید مورد بررسی قرار گیرد؛ ارائه الگوی مناسب می ­تواند نگرش ما را نسبت به تبلیغ رسانه ای دین روشن می­ کند و طبعاً نوع نگرش ما در عملکرد ما، تاثیر مستقیمی می گذارد.
رسانه ملی به عنوان رسانه دینی کارآمد، جایگاه پراهمیتی در نظام سیاسی و حکومتی ایران دارد. بسط نفوذ، ترویج و تبلیغ دین، بازتولید پیام های دین در قالب های جدید، ایجاد زمینه برای احساسات و تجربۀ دینی، بسترسازی برای تحول روحی، از رسالت های رسانه ملّی است که در الگوی رسانه دینی مد نظر قرار می گیرد.
روحانیون هم با داشتن رسالت خطیر تبلیغی از این فرصت بوجود آمده می توانند با حضور موثّر خود در رسانه ملّی، بهترین اثرگذاری را در جهت اجرای رسالت خود، داشته باشند.
دیدگاه های فراوانی در زمینه چگونگی حضور و تعامل روحانیت با رسانه مطرح است، نگارنده این تحقیق، درصدد بیان مدل های مناسـب حضور موثّر روحانیت در رسانه ملّی، جهت تبلیغ دین اسلام و اقناع مخاطب می­باشد.
کلید واژگان: روحانیت – دین – تبلیغ – حضور موثّر – رسانه ملّی

فهرست مطالب

۱-فصل اوّل: کلیّات تحقیق. ۱
۱-۱-بیان مسأله. ۲
۲-۱-ضرورت و اهمیّت تحقیق: ۴
۳-۱-پرسش­های تحقیق. ۵
۴-۱-اهداف تحقیق. ۶
۵-۱-فرضیه تحقیق. ۷
۶-۱-تعریف مفاهیم: ۸
۱-۶-۱- روحانیت ۸
۲-۶-۱-دین ۹
۳-۶-۱-تبلیغ. ۱۰
۴-۶-۱-حضور موثّر. ۱۰
۵-۶-۱- هنـر. ۱۱
۶-۶-۱-رسانه ملّی ۱۴
۲-فصل دوّم: مبانی نظری تحقیق. ۱۵
۱-۲-بررسی تحقیقات پیشین ۱۶
۱-۱-۲-کتاب­ها ۱۶
۱-۱-۱-۲-آشنائی با روش تبلیغی ۱۷
۲-۱-۱-۲-دین در عصر رسانه. ۱۷
۳-۱-۱-۲-تلویزیون در جهان. ۱۸
۴-۱-۱-۲-رسانه و دین ۱۹
۵-۱-۱-۲-مبانی تبلیغ. ۱۹
۶-۱-۱-۲-مجموعه مقالات؛ دوّمین همایش دین و رسانه. ۲۰
۷-۱-۱-۲-تاملاتی در دین و رسانه. ۲۱
۲-۱-۲-تحقیقات پایانی ۲۲
۱-۲-۱-۲-بررسی شیوه ­های تبلیغ دین اسلام در رسانه تلویزیون. ۲۲
۲-۲-۱-۲-دین و رسانه. ۲۳
۳-۲-۱-۲-بررسی چگونگی حضور مبلغان دینی در تلویزیون جمهوری اسلامی ایران. ۲۴
۲-۲-نظریه های مربوط به موضوع تحقیق. ۲۶
۱-۲-۲-مفهوم شناسی ۲۸
۱-۱-۲-۲-تعریف دین ۲۸
۲-۱-۲-۲-اسلام. ۲۸
۳-۱-۲-۲-تبلیغ. ۲۹
۱-۳-۱-۲-۲- مفهوم تبلیغ در لغت ۳۰
۲-۳-۱-۲-۲- مفهوم تبلیغ در اصطلاح. ۳۱
۳-۳-۱-۲-۲- تبلیغ در قرآن. ۳۲
۴-۳-۱-۲-۲- معنای اصطلاحی«تبلیغ دین اسلام در دنیای مدرن» ۳۳
۵-۳-۱-۲-۲- تبلیغات در عصر حاضر. ۳۳
۶-۳-۱-۲-۲- تبلیغ دینی ۳۵
۲-۱-۲-۲-روحانیت ۳۷
۱-۲-۱-۲-۲-تعریف روحانی ۳۷
۲-۲-۱-۲-۲-اقتدار روحانیت ۳۸
۳-۲-۱-۲-۲-نقش روحانیت در ایجاد قدرت نرم. ۳۸
۴-۲-۱-۲-۲-وظایف روحانیون. ۳۹
۱-۴-۲-۱-۲-۲-تبیین مکتب ۳۹
۲-۴-۲-۱-۲-۲-مرزبانی ۴۰
۳-۴-۲-۱-۲-۲-تعمیق فرهنگ دینی ۴۲
۳-۱-۲-۲-تبلیغ اقناعی و القائی ۴۲
۱-۳-۱-۲-۲-مولفه­های متقاعدسازی در تبلیغ. ۴۳
۱-۱-۳-۱-۲-۲-ویژگی­های ارسال کننده پیام. ۴۳
۲-۱-۳-۱-۲-۲-اعتبار منبع. ۴۳
۳-۱-۳-۱-۲-۲-تخصص یا خبرگی ۴۳
۴-۱-۳-۱-۲-۲-قابلیت اعتماد. ۴۳
۵-۱-۳-۱-۲-۲-محبوب بودن. ۴۴
۶-۱-۳-۱-۲-۲-جذابیت ۴۴
۷-۱-۳-۱-۲-۲-شباهت ۴۴
۸-۱-۳-۱-۲-۲-قدرت ۴۴
۲-۳-۱-۲-۲- مؤلفه­های پیام متقاعدگرانه. ۴۵
۱-۲-۳-۱-۲-۲-قابلیت فهم پیام. ۴۵
۲-۲-۳-۱-۲-۲-شمار استدلال. ۴۵
۳-۲-۳-۱-۲-۲-ایجاد هیجان. ۴۵
۴-۲-۳-۱-۲-۲-پیام­های یک جانبه در برابر پیام های دوجانبه. ۴۵
۵-۲-۳-۱-۲-۲-نتیجه گیری پیام. ۴۶
۶-۲-۳-۱-۲-۲-معرفی منبع. ۴۶
۷-۲-۳-۱-۲-۲-ترتیب ارائه پیام. ۴۶
۸-۲-۳-۱-۲-۲-تکرار پیام و تنوع پیام. ۴۷
۳-۳-۱-۲-۲-فرم و قالب تبلیغ. ۴۷
۴-۱-۲-۲-هنر، قالبی برای اندیشه. ۵۰
۱-۴-۱-۲-۲-تعریف هنر. ۵۰
۲-۴-۱-۲-۲-کارایی هنر. ۵۱
۳-۴-۱-۲-۲-هنر و تبلیغ. ۵۱
۵-۱-۲-۲-رسانه. ۵۲
۱-۵-۱-۲-۲-تعریف رسانه. ۵۲
۲-۵-۱-۲-۲-چیستی رسانه. ۵۲
۳-۵-۱-۲-۲-رسانه­ های همگانی ۵۳
۴-۵-۱-۲-۲-جایگاه رسانه­ها در عصر حاضر. ۵۳
۵-۵-۱-۲-۲-انواع رسانه­ها ۵۴
۶-۵-۱-۲-۲-کارکرد‌های رسانه‌ها ۵۴
۷-۵-۱-۲-۲-وظایف رسانه­ها ۵۵
۱-۷-۵-۱-۲-۲-حق جویی و حق گویی ۵۶
۲-۷-۵-۱-۲-۲-راستگوئی و صداقت ۵۷
۳-۷-۵-۱-۲-۲-ترویج دین ۵۷
۴-۷-۵-۱-۲-۲-توجّه به نیازهای مردم. ۵۸
۵-۷-۵-۱-۲-۲-ایجاد وحدت ۵۸
۶-۷-۵-۱-۲-۲-تولید سرگرمی سازنده ۵۹
۷-۷-۵-۱-۲-۲-انتقاد دلسوزانه. ۵۹
۸-۷-۵-۱-۲-۲-الگوسازی ۶۰
۹-۷-۵-۱-۲-۲-تولید هنجارهای اجتماعی ۶۱
۱۰-۷-۵-۱-۲-۲-اصلاح جامعه. ۶۱
۸-۵-۱-۲-۲-ضرورت حضور دین در رسانه­ های نوین ۶۳
۹-۵-۱-۲-۲-رسانه­ های نوین ۶۳
۱۰-۵-۱-۲-۲-رسانه دینی و دین رسانه­ای ۶۵
۱۱-۵-۱-۲-۲-رسالت حوزه علمیه برای تبلیغ دین از رسانه ملّی ۶۶
۱۲-۵-۱-۲-۲-ضرورت تحوّل نظام تبلیغی حوزه علمیه. ۶۷
۱-۱۲-۵-۱-۲-۲-موقعیت سیاسی ۶۷
۲-۱۲-۵-۱-۲-۲-موقعیت رسانه ای ۶۸
۱۳-۵-۱-۲-۲-رابطه دین و رسانه. ۷۰
۱۴-۵-۱-۲-۲-جایگاه رسانه­ای تلویزیون. ۷۲
۱۵-۵-۱-۲-۲-جایگاه تبلیغ سنّتی ۷۴
۱۶-۵-۱-۲-۲-تبلیغات مدرن، مکمل تبلیغات سنّتی ۷۵
۱۷-۵-۱-۲-۲-آسیب شناسی شیوه های سنّتی تبلیغ. ۷۵
۱۸-۵-۱-۲-۲-برخی امتیازات تبلیغ دینی تلویزیونی ۷۶
۳-۲-مبانی و چارچوب نظری ۷۸
۱-۳-۲-نظریه گلوله ای ۷۸
۲-۳-۲-نظریه استفاده و خشنودی ۷۸
۳-۳-۲-نظریه برجسته سازی ۷۹
۴-۳-۲-نظریه کاشت ۷۹
۵-۳-۲-نظریه کارکردگرایی ساختی ۸۰
۶-۳-۲-نظریه همگرا ۸۱
۱-۶-۳-۲-دیدگاه هم گرا و حضور دین در رسانه. ۸۲
۳-فصل سوّم: روش تحقیق. ۸۹
۱-۳-روش پژوهش و تحقیق نگارنده ۹۰
۲-۳- روش کتابخانه­ای ۹۰
۳-۳-ابزار گردآوری اطلاعات ۹۱
۴-فصل چهارم: یافته­ های تحقیق. ۹۲
۱-۴-حضور تولیدی و تهیه کنندگی ۹۶
۱-۱-۴-تهیه‌کننده تلویزیونی کیست؟. ۹۶
۲-۱-۴-جایگاه تهیه‌کننده ۹۷
۳-۱-۴-وظایف تهیه­کننده ۹۹
۴-۱-۴-روحانی تهیه­کننده ۹۹
۲-۴-حضور کارشناسانه. ۱۰۱
۱-۲-۴-کارشناس کیست؟. ۱۰۲
۱-۱-۲-۴-کارشناس مدعو. ۱۰۳
۲-۱-۲-۴-کارشناس مذهبی ۱۰۳
۲-۲-۱-۲-۴-نقش نهادهای تامین کارشناس در تلویزیون. ۱۰۸
۳-۱-۲-۴-مجری کارشناس. ۱۰۹
۱-۳-۱-۲-۴-استفاده از کارشناسان مناسب ۱۱۰
۳-۴-حضور سیاستگذارانه. ۱۱۳
۱-۳-۴-تعریف سیاست ۱۱۳
۲-۳-۴-مفهوم سیاست‌گذاری رسانه‌ای ۱۱۴
۳-۳-۴-ضرورت سیاست‌گذاری در رسانه. ۱۱۵
۴-۳-۴-اصول سیاست‌گذاری رسانه‌ای ۱۱۸
۵-۳-۴-آسیب‌های فرآیند سیاست‌گذاری در صدا و سیما ۱۱۸
۶-۳-۴- سیاست­گذاری و نقش روحانیون. ۱۱۹
۴-۴-حضور مدیریتی ۱۲۱
۱-۴-۴-مدیریت رسانه ای ۱۲۳
۲-۴-۴-اصول و مبانی مدیریت پیام. ۱۲۴
۱-۲-۴-۴-مفهوم مدیریت پیام. ۱۲۴
۲-۲-۴-۴-مدیریت پیام در رسانه‌های جمعی ۱۲۴
۳-۲-۴-۴-ضرورت مدیریت پیام. ۱۲۵
۳-۴-۴-مدیریت پیام و رسانه ای روحانی ۱۲۵
۵-۴-حضور علمی و پژوهشگرانه. ۱۲۹
۱-۵-۴-تعریف پژوهش. ۱۲۹
۲-۵-۴-اهمیت پژوهش. ۱۳۰
۳-۵-۴-اهمیت پژوهش در رسانه. ۱۳۱
۴-۵-۴-مولفه های یک پژوهش رسانه ای موثر. ۱۳۲
۵-۵-۴-ویژگی­های یک پژوهشگر رسانه ای ۱۳۳
۶-۵-۴-وضعیت فعلی پژوهش و پژوهشگران در سازمان صدا و سیما ۱۳۵
۷-۵-۴-روحانی پژوهش­گر. ۱۳۵
۶-۴-حضور نظارتی ۱۳۷
۱-۶-۴-مفهوم نظارت ۱۳۷
۲-۶-۴-مراجع نظارتی در حکومت اسلامی ۱۳۸
۳-۶-۴-اصول حاکم بر رسانه های عمومی ۱۴۰
۴-۶-۴-بیانات حضرت امام خمینی(ره) درباره صدا وسیما ۱۴۱
۵-۶-۴-بیانات مقام معظم رهبری (مدظله) درباره صدا وسیما ۱۴۲
۶-۶-۴-نحوه اجرای اصل ۱۷۵ قانون اساسی در بخش نظارت ۱۴۳
۷-۶-۴-نقش نظام نظارتی در کنترل رفتارهای نابهنجار. ۱۴۳
۸-۶-۴-جایگاه قانونی شورای نظارت بر سازمان صدا و سیما ۱۴۴
۵-فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها ۱۴۶
۱-۵-نتیجه ­گیری ۱۴۷
۲-۵-پیشنهادات ۱۴۹
۳-۵- منابع فارسی ۱۵۳
۴-۵-منابع لاتین ۱۵۹

۱-فصل اوّل: کلیّات تحقیق

شامل:
– بیان مسئله
– ضرورت و اهمیّت تحقیق
– اهداف تحقیق
– پرسش های تحقیق
– فرضیه های تحقیق
– تعریف مفاهیم

۱-۱-بیان مسأله

تبلیغ دین مبین اسلام، جزء مهمترین و اصلی ترین وظائف روحانیون و مبلّغان دینی، بعد از غیبت صغرای حضرت ولی عصر(عج) به شمار می رود.
روحانیت، به سبب دسترسی، مهارت و تسلط بر منابع و متون شریعت، قول و فعلش برای عموم مردم، حجّت بوده و همین عامل سبب شده تا روحانیون در ادیان ابراهیمی به لحاظ جایگاهشان در همه امور معنوی و دنیوی از جمله مسائل اخلاقی، دینی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی و . تاثیر مستقیم داشته باشند.
در اسلام، این شان و جایگاه با نام های فقهاء، علماء و اولوالامر آورده شده است و به کسانی اطلاق می شود که در احکام دین به معرفت عمیق رسیده اند و به عنوان نایبان پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) در عصر غیبت معرفی شده اند.
در طول این سالیان متمادی، روحانیون و مبلّغان دینی، از شیوه ها و روش های مختلفی برای این رسالت مهم، استفاده کردند تا حقایق دین را به مردم بیاموزند و به جرات می توان ادّعا کرد که جامعه مسلمان ایران و ایرانیان، تدیّن خود را مدیون همین قشر و روش شان هستند.
دلیل اصلی شیفتگی مردم نسبت به خداوند و اهل بیت(ع)، حضور روحانیون و مبلّغان دینی در بین مردم به وسیله منبر، مسجد، تدریس، آموزش و است و نهادینه کردن فرهنگ قرآنی و دینی در بین جامعه، به غیر از این شیوه های مختلف حضور، ممکن نبوده است و بی شک

دانشگاه صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران

دانشکده صدا و سیما– قم

گروه ادبیات نمایشی

پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد رشته ادبیات نمایشی

بررسی روش‌های اقتباس از داستان‌ دینی برای تبدیل به فیلمنامه؛ با تکیه بر فیلمنامه چهل‌سالگی(نوشته مصطفی رستگاری) و داستان پادشاه و کنیزک (مثنوی معنوی)

استاد راهنما

دکتر محمد علی خبری

فروردین ماه ۱۳۹۴

چکیده:

در طول تاریخ هنرمندان زیادی برای خلق آثار هنری(از قبیل فیلم‌نامه) از داستان‌ها و متون کهن تاریخی ، حماسی ، مذهبی و. استفاده می کنند . بسیاری از آثار فاخر و شاخص دنیا فیلم‌های اقتباسی است.
بسیاری از صاحب نظران، کارشناسان و منتقدان در ایران بر این باورند که یکی از بزرگ ترین ضعف‌های سینمای ایران ، فیلم‌نامه‌نویسی و داستان است. این در حالی است که ادبیات داستانی  و متون کهن می‌تواند برای از بین بردن این ضعف به سینما کمک کند. راهی که «جفری واگنر» با تبیین سه روش اقتباس(انتقال، تفسیر، قیاس) به آن اشاره کرده است. روش انتقال یا اقتباس لفظ به لفظ که با کمترین مداخله و تغییر انجام می‌شود؛ روش تفسیر که در آن اساس داستان اخذ شده و با تغییراتی بر اساس مبانی زیبایی شناختی اقتباس انجام می‌شود؛ روش انتقال یا اقتباس آزاد که ایده اولیه از داستان گرفته شده و تغییراتی بنیادی در فیلمنامه صورت گرفته و اثری جدید خلق می‌شود.
سینمای دینی یا به عبارتی سینمای معناگرا نیز از این قاعده مستثنی نیست. هرچند فیلم‌ها و سریال‌هایی با مضامین دینی و تاریخی با بهره گرفتن از روش‌های اقتباسی به نگارش و تولید رسیده است اما در این میان کمترین توجه به داستان‌های دینی شده است. داستان‌هایی که می‌توانند ضعف ساختاری آثار تولیدی را کاهش داده و بر غنای فیلم بیفزایند.
این رساله به دنبال برقراری ارتباط معقول بین ادبیات علی الخصوص داستان دینی و فیلم‌نامه نویسان است. به این روش که ابتدا نظریات، روش‌ها و اصول اقتباس از ادبیات داستانی را مطرح کرده و پس از آن به بررسی فیلم‌نامه «چهل سالگی» و چگونگی اقتباسِ داستان «پادشاه و کنیزک» از منظر “جفری واگنر” می‌پردازد.
روش این مطالعه کتابخانه ای و مورد مطالعه آن  داستان ” پادشاه و کنیزک ” و فیلمانه ” چهل سالگی ” تبیین گردیده است .
آنچه در این رساله به عنوان نتیجه گیری اخذ گردیده  این است که روش “قیاس ” یا ” اقتباس آزاد ” بهترین روش برای اقتباس از داستان به فیلم‌نامه‌ است.
کلمات کلیدی:
اقتباس، داستان، ادبیات داستانی، فیلم‌نامه، داستان‌دینی.

فهرست

فصل اول: کلیات تحقیق.۴
۱.۱ طرح مسئله۴
۱.۲ ضرورت و اهمیت تحقیق۶
۱.۳ اهداف تحقیق۸
۱.۴ سؤال‌های اصلی و فرعی۸
۱.۵ فرضیه تحقیق۹
۱.۶ تعریف مفاهیم تحقیق۹
 
فصل دوم: پیشینیه و مبانی نظری تحقیق۱۲
۲.۱ پیشینیه تحقیق.۱۲
۲.۲ مبانی نظری تحقیق۲۴
۲.۲.۱ اقتباس .۲۴
۲.۲.۲ داستان ۲۶
۲.۲.۳ ادبیات داستانی۲۷
۲.۲.۴ داستان دینی .۲۷
۲.۲.۵ فیلمنامه ۳۲
۲.۳ چارچوب نظری تحقیق.۳۳
فصل سوم: روش تحقیق۳۴
۳.۱ روش تحقیق.۳۴
فصل چهارم: یافته های تحقیق۳۵
۴.۱ عناصر داستان و فیلمنامه.۳۵
۴.۱.۱ پیرنگ .۳۵
۴.۱.۱.۱ گره افکنی ۳۶
۴.۱.۱.۲ کشمکش.۳۶
۴.۱.۱.۳ بحران۳۷
۴.۱.۱.۴ تعلیق.۳۸
۴.۱.۱.۵ نقطه اوج.۳۸
۴.۱.۱.۶ گره گشایی.۳۹
۴.۱.۲ شخصیت۴۰
۴.۱.۳ گفتگو .۴۱
۴.۱.۴ زمان و مکان .۴۱
۴.۱.۵ زاویه دید.۴۲
۴.۲ اقتباس انواع و شیوه ها.۴۴
۴.۲.۱ اقتباس و دیدگاه‌ها.۴۴
۴.۲.۲ انواع و شیوه‌های اقتباس۵۱
۴.۲.۳ روند اقتباس از داستان به فیلمنامه۵۴
۴.۲.۴ وفاداری و اقتباس۶۳
۴.۳ نگاهی اجمالی به مهم‌ترین آثار اقتباسی سینمای ایران و جهان.۶۶
۴.۴ بررسی تطبیقی داستان پادشاه و کنیزک.۸۶
۴.۴.۱ معرفی اجمالی فیلمنامه .۸۶
۴.۴.۲ معرفی اجمالی داستان .۸۶
۴.۴.۳ خلاصه داستان و فیلمنامه .۸۷
۴.۴.۴ بررسی شخصیت‌های داستان و فیلمنامه .۹۰
۴.۴.۵ بررسی زمان و مکان در داستان و فیلمنامه.۹۶
۴.۴.۶ بررسی پیرنگ در داستان و فیلمنامه.۹۸
۴.۴.۷ بررسی زاویه دید در داستان و فیلمنامه۱۰۵
۴.۴.۸ جمع بندی شباهت‌ها و تفاوت‌های داستان و فیلمنامه.۱۰۶
فصل پنجم: نتیجه گیری.۱۰۹
منابع و مآخذ۱۱۴
 

فصل اول کلیات

۱.۱ طرح مسئله

در طول تاریخ هنرمندان بسیاری بوده‌اند که برای خلق یک اثر هنری، از داستان‌ها و الگوهای مطرح شده‌ی قبلی بهره برده‌اند و برای این امر به ادبیات داستانی خود رجوع کرده‌اند.
این شیوه خلق اثر منحصرا برای تولید فیلمنامه نبوده و در رشته‌های هنری دیگر مثل نقاشی، موسیقی، شعر و داستان‌نویسی نیز از این الگو استفاده شده است. الگوها می‌تواند موضوعات متفاوتی و متنوعی را در بر بگیرد از جمله موضوعات مذهبی، دینی، تاریخی و افسانه‌ای.  به طور مثال اکثر آثار تولید شده با موضوع عاشورا، وام‌گرفته از واقعه عاشوراست که در قالب‌های مختلف شعر، نقاشی، موسیقی و انواع داستان ظهور پیدا کرده است.
در حوزه فیلم نیز این الگوبرداری به صورت گسترده وجود دارد و به سه روشِ «انتقال، تفسیر و قیاس» اجرا می‌شود. (واگنر، ۱۳۷۳ : ۱۱۶) در این میان نویسندگان فیلم‌هایی با مضامین دینی می‌توانند با شناخت روش‌های اقتباس و گزینش بهترین روش، سطح کیفی و اثرگذاری آثار خود را ارتقاء دهند.
با توجه به مباحث ذکر شده، شناخت روش‌های اقتباس و چگونگی بکارگیری آن در روند تولید فیلم‌نامه، از جمله فیلم‌نامه‌های دینی ضروری به نظر می‌رسد.
لذا این پژوهش با محور قراردادن فیلم‌نامه «چهل سالگی»(نوشته مصطفی رستگاری) و تطبیق آن با داستان «پادشاه و کنیزک» (از کتاب مثنوی معنوی) ، برآن‌است تا روش اقتباسی آن را مورد بررسی قرار دهد؛ و در نهایت از بین اسلوب‌های سه‌گانه اقتباس، یکی را به عنوان بهترین روش برای اقتباس از داستانی دینی به فیلم‌نامه معرفی کند. به امید آنکه این نتایج این پژوهش گامی برای تولید بیشتر و بهتر در حوزه فیلم‌نامه‌های دینی باشد.

دانشکده صدا و سیما ـ قم. گروه هنرهای رسانه‌ای

پایان‌نامه، برای دریافت درجه دوره کارشناسی ارشدM.A

رشته ادبیات نمایشی

پایان نامه نظری:

بررسی ظرفیت‌های نمایشی در مناظرات امام جواد(ع) با تاکید بر منابع شیعی

استاد راهنما:

دکتر محمدعلی خبری

تابستان ۹۳

چکیده:

تأثیرپذیری هنرهای نمایشی ازادبیات، پیشینه‌ای تاریخی دارد. درام نویسان همواره به آثار ادیبان جهان توجه خاصی نشان داده‌اند. آنها برای نوشتن نمایشنامه‌ها و فیلمنامه‌های خود از تاریخچه‌ها، حکایات، شخصیت‌ها، اسطوره‌ها، مضامین ادبی، داستان‌ها، پیکارهای ادبی و مناظرات بهره‌‌های فراوان برده‌اند و توانسته‌اند فیلمنامه‌ها یا نمایشنامه‌های خود را از دل جملات، صحنه‌ها و حوادث موجود در آثار و زندگی آنان بیرون بکشند.
اشخاصی در تاریخ وجود دارند که زندگی آنها سرشار از بضاعت‌ها و عناصر نمایشی است که می توان آنها را اخذ و مورد توجه قرار داد. امام  جواد (ع) از جمله این شخصیت ها می باشد. زندگی امام جواد (ع) و فرازهایی از آن که مناظرات ایشان در آن واقع شده است، مخصوصا سه مناظره ایشان با یحیی بن اکثم و احمد ابن ابی داود را در بر می گیرد که از ویژگیهای نمایشی برخوردار است. هر کدام از این مناظره ها دارای صحنه هایی است که از لحاظ بررسی ظرفیت های نمایشی دارای اهمیت می باشد. برای همین منظور این پژوهش در صدد پاسخ دادن به این سوال است که آیا در مناظرات نام برده شده، ظرفیت‌های نمایشی وجود دارد یا خیر؟ و این واکاوی را بنابر نظریات مطرح در باب داستان و نمایشنامه با استناد به نظریه‌های جیمز تامس، سام اسمایلی و ارسطو پایه گذاری کرده و بیشترین تمرکز روی دو عنصر(دیالوگ و شخصیت) به عنوان نقطه اشتراک داستان، نمایشنامه و مناظره، گذارده است. روش گرد آوری اطلاعات از طریق کتابخانه ای است. نتایج به دست آمده نشان دهنده این است که مناظرات امام جواد ( ع ) منطبق با ظرفیت های نمایشی با رویکرد شخصیت و گفت وگو  بنابر نظریات جیمز تامس ، سام اسمایلی و ارسطو می باشد.
واژگان کلیدی: عناصر نمایشی، شخصیت، مناظره، امام جواد (ع).
 

فهرست مطالب

فصل اول: کلیات تحقیق. ۱
۱ـ۱. طر ح مسئله: ۲
۲-۱. ضرورت و اهمیت پژوهش: ۳
۳-۱. اهداف پژوهش: ۴
۴-۱. سوالات تحقیق: ۶
۱-۴-۱. سئوال اصلی: ۶
۲-۴-۱. سئولات فرعی: ۶
۵-۱. فرضیات تحقیق: ۶
۶-۱. تعریف مفاهیم: ۷
۱-۶-۱ تعریف مناظره: ۷
۲-۶-۱. جایگاه مناظره در تاریخ و ادبیات ایران: ۹
۳-۶-۱. مناظره از دیدگاه قرآن و معصومین: ۱۱
۴-۶-۱. انواع مناظره: ۱۳
انواع مناظره از نظر محتوا: ۱۴

1. عاشقانه: ۱۴
2. مناظره ادبی: ۱۵
3. سیاسی: ۱۸
4. اعتقادی: ۱۹

۵ – ۶ – ۱.ظرفیت‌های نمایشی: ۲۴
ظرفیت‌های نمایشی: ۲۶
فصل دوم ‌: مبانی نظری تحقیق. ۲۹
یکم: بررسی تحقیقات پیشین: ۳۰
دوم: نظریه‌های مربوط به موضوع بحث: ۳۲
الف) دیدگاه سام اسمایلی: ۳۲
ب) دیدگاه جیمز تامس: ۳۴
ج) دیدگاه ارسطو و دلایل ترجیح آن: ۳۵
سوم: مبانی نظری و چهارچوب علمی تحقیق: ۳۸
۳-۱ روش تحقیق ۴۲
۳-۱-۱ روش گردآوری اطلاعات ۴۲
۳-۱-۲ روش تجزیه و تحلیل اطلاعات ۴۲
فصل چهارم: یافته‌های تحقیق. ۴۳
یکم:داستان زندگی امام جواد(ع): ۴۴
شهادت امام: ۴۸
دوم:  تبیین ظرفیت‌های نمایشی مناظرات امام جواد(ع) ۴۹
متن مناظره اول امام جواد(ع) با یحیی بن اکثم: ۴۹
تحلیل و بررسی ظرفیت‌های نمایشی در مناظره اول: ۵۴
متن مناظره ی دوم و تحلیل آن: ۶۴
تحلیل بررسی ظرفیت‌های نمایشی مناظره ی دوم: ۶۶
متن مناظره ی سوم: ۶۷
تحلیل متن مناظره ی سوم: ۶۹
سوم: ظرفیت‌های مشترک و عناصر تکرار شونده در مناظرات: ۷۲
فضای حاکم بر مناظرات امام جواد(ع): ۷۲
مخاطب: ۷۲
تأثیر پیرامونی: ۷۳
چهارم: تبیین، تجزیه و تحلیل داده‌ها: ۷۳
پیش قصه: ۷۳
میانه‌ی قصه: ۷۴
پایان قصه: ۷۴
قهرمان قصه: امام جواد(ع) ۷۵
کشمکش در کل قصه : ۷۵
شناسایی ظرفیت‌های مشترک ژنریک(ویژگی‌های ژنریک) ۷۶
امکان شناسی بازنمایی مناظرات امام جواد(ع) ۷۷
پیشنهاد قالب‌های برنامه سازی با موضوع مورد پژوهش: ۷۸
سوژه‌های پیشنهادی برای نوشتن نمایش رادیویی: ۷۹
فصل پنجم: خاتمه و نتیجه‌گیری. ۸۱
نتیجه گیری: ۸۲
پیشنهادات: ۸۳
منابع و ماخذ ۸۴

فصل اول: کلیات تحقیق

۱ـ۱. طر ح مسئله:

برای نوشتن نمایشنامه، فیلمنامه و سناریو نیاز به سوژه‌های مناسب و تأثیرگذار می‌باشد. نویسندگان برای خلق اثر هنری از تجربیات خود و دیگران و همچنین از دنیای پیرامون خود بهره می‌برند. یکی از بسترهای خلق آثار هنری برای نویسندگان، تاریخ و زندگی بزرگان است. مَنش و رفتار بزرگان و سخنان آنها همیشه مورد توجه نویسندگان بوده است. اخذ از تاریخ یکی از روش‌های متقن و قابل اعتماد برای نویسندگان است که با پذیرش بهتر از سوی مخاطب نیز همراه می‌شود .
رفتار، حالات و جملات بزرگان و همچنین حکایات، اسطوره‌ها، مضامین و تاریخچه‌ها همواره مورد توجه نویسندگان بوده است که این بیانگر ظرفیت‌های نمایشی موجود در آنها بوده است .
با گسترش فرهنگ اسلامی، ادبیات فارسی با بهره گرفتن از مفاهیم عمیق قرآنی و سیره‌ی معصومین رویکرد تازه‌ای ‌یافت و بر غنای فرهنگی خود افزود. مناظره به شیوه‌ای خاص برای بیان دیدگاه‌های دینی و اعتقادی بدل شد و به عنوان یک شیوه‌ی علمی در محافل کلامی و اصولی کاربرد پیدا کرد .
محافل درس و بحث علماء و طلاب علوم دینی، بستر شکل‌گیری مناظرات اعتقادی شد. البته بسیاری از حاکمان و به ویژه آنهایی که علاقه به درس و بحث داشتند در شکل گیری مجالس و محافل مناظره بین فرق و مذاهب اسلامی، نقش بسزایی داشتند.
حضور دو یا چند شخصیت در مجلس مناظر در مقابل هم و با هدف دفاع از اندیشه و رأی خود،  اغلب با تضاد و تضارب آراء و عقاید، طرفین همراه شده و گاهی منجر به شکست یکی از طرفین می‌شد. در برهه‌ای از تاریخ مناظرات رنگ سیاسی به خود گرفته به طوری که بسیاری از علماء و دانشمندان با بیان دیدگاه‌های خود در مجالس مناظره در واقع حکم قتل خود را امضاء می‌کرده‌اند.
بسیاری از ادبیان، دانشمندان، علماء و شخصیت‌های دینی و سیاسی در بستر مناظراتشان به جامعه معرفی شدند و جملات و حالات آنها در تاریخ ماندگار شده است.
تأثیرپذیری هنرهای نمایشی از ادبیات، پیشینه‌ای تاریخی دارد. درام نویسان همواره به آثار ادیبان جهان توجه خاصی نشان داده‌اند. آنها برای نوشتن نمایشنامه‌ها و فیلمنامه‌های خود  از تاریخچه‌ها، حکایات، شخصیت‌ها، اسطوره‌ها، مضامین ادبی، داستان‌ها، پیکارهای ادبی و

دانشکده صداوسیما ـ قم. گروه هنرهای رسانه‌ای

پایان‌نامه، برای دریافت درجه دوره کارشناسی ارشدM.A

رشته ادبیات نمایشی

بررسی کارکردهای غیاب در پرداختن به شخصیت معصومین (ع) برای نگارش فیلمنامه

استاد راهنما:

حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکترغلامرضا یوسف زاده

استاد مشاور:

حمید تلخابی

زمستان ۹۳

چکیده

نگارش فیلمنامه به‌عنوان بستر اصلی و محور پیوند عناصر سینمایی، یکی از مهم‌ترین مراحل شکل‌گیری و تولید فیلم است. ازآنجایی‌که استفاده از «غیاب» در فیلمنامه کارآیی دارد، این رساله تلاش می‌کند با روش اسنادی و کتابخانه‌ای، محدودیت‌ها و آسیب‌های تصویرگری مستقیم معصوم (ع)، را مورد بررسی قرار می‌دهدو در ادامه از «غیاب» به‌عنوان راهکار مطرح شده برای پرداختن به شخصیت معصومین (ع) و از کارکردهای آن در سینما و تلویزیون سخن می‌گوید که عبارت‌اند از همدلی و همراهی تماشاگر با داستان که باعث باورپذیری، جذابیت و تأثیرگذاری می‌شود. در پایان به این نتیجه می‌رسد که با توجه به محدودیت‌های زبان سینما و تلویزیون، استفاده از این تکنیک برای بازنمود ابعاد مختلف زندگی معصوم (ع) و شخصیت‌های قدسی مناسب است و باید مورد توجهی ویژه قرار بگیرد.
کلید واژه: غیاب ، شخصیت پردازی، معصومین، فیلمنامه

فهرست مطالب

فصل اول: کلیات. ۷
۱ـ۱ بیان مسئله. ۸
۱ـ۲ ضرورت و اهمیت تحقیق ۸
۱ـ۳ اهداف تحقیق ۹
۱ـ۴ سؤالات تحقیق ۹
۱ـ۵ فرضیه تحقیق ۱۰
۱ـ۶ روش تحقیق ۱۰
۱ـ۷مفاهیم. ۱۰
فصل دوم: مبانی نظری تحقیق ۱۵
۲ـ۱ بررسی تحقیقات پیشین ۱۶
۲-۲ چارچوب نظری تحقیق ۲۰
۲ـ۲ـ۱ عناصر فیلمنامه. ۲۱
۲ـ۲ـ۱ـ۱ پیرنگ ۲۱
۲ـ۲ـ۱ـ۲ شخصیت ۲۴
۲ـ۲ـ۱ـ۳ درون مایه. ۳۰
۲ـ۲ـ۱ـ۴کشمکش. ۳۰
۲ـ۲ـ۱ـ۵بحران. ۳۳
۲ـ۲ـ۱ـ۶دیالوگ ۳۴
۲ـ۲ـ۱ـ۷ زمان و مکان (صحنه، موقعیت) ۳۵
۲ـ۲ـ۲ فیلم تاریخی و تاریخ مقدس. ۳۵
فصل سوم: یافته‌های تحقیق ۴۰
۳ـ۱غیاب در اصل خلقت. ۴۱
۳ـ۲غیاب نزد پساساختارگراها ۴۳
۳ـ۳ غیاب در هنر اسلامی ۴۴
۳ـ۴غیاب و تخیل ۴۷
۳ـ۵ غیاب و روایت پذیری برای کودک ۴۷
۳ـ۶غیاب و واکنش. ۴۸
۳ـ۷غیاب و صرفه جویی هزینه ها ۴۸
۳ـ۸ سینما و تصویرگری معصوم ۴۹
۳ـ۸ـ۱ اهمیت چگونگی بازنمایی معصومین در سینما ۵۰
۳ـ۸ـ۲تصویرگری معصوم در سینمای هالیوود ۵۱
۳ـ۸ـ۳ تصویرگری معصوم در سینمای ایران. ۵۷
۳ـ۸ـ۴ محدودیت های سینما و تلویزیون در تصویرگری معصوم ۶۲
۳ـ۹گستره غیاب در فیلم. ۶۷
۳ـ۹ـ۱غیاب در عناصر میزانسن. ۶۸
۳ـ۱۰غیاب در ژانرهای سینمایی ۷۹
۳ـ۱۰ـ۱غیاب در ژانر معمایی ـ پلیسی. ۷۹
۳ـ۱۰ـ۲غیاب در ژانر وحشت ۷۹
۳ـ۱۱غیاب در درام. ۸۰
۳ـ۱۱ـ۱ منظق داستانی. ۸۰
۳ـ۱۱ـ۲ پیوند شخصیت غائب با اصل داستان. ۸۰
۳ـ۱۱ـ۳ حفظ کشمکش. ۸۲
۳ـ۱۲ نکاتی چند درباره امکانات غیاب. ۸۴
۳ـ۱۲ـ۱ استفاده از راهکار غیاب در نقل تاریخ. ۸۴
۳ـ۱۲ـ۲ غیاب و بازنمایی رویداد واحد از زندگی معصوم ۸۶
۳ـ۱۲ـ۳ غیاب و راز. ۸۷
۳ـ۱۳راهکارهای تجربه شده در تصویرگری معصوم. ۸۸
۳ـ۱۳ـ۱ فیلم هایی با حضور کامل معصوم. ۸۸
۳ـ۱۳ـ۱ـ۳ ارزیابی روش حضور کامل. ۹۳
۳ـ۱۳ـ۲ فیلم هایی با غیاب معصوم. ۹۳
۳ـ۱۳ـ۳ ارزیابی روش غیاب شخصیت ۱۰۵
۳ـ۱۴ تأملی بر راهکار غیاب. ۱۰۵